TÜTÜN BAĞIMLILIĞI İLE MÜCADELE

Bağımlılık Nasıl Oluşur?

Bağımlılık pek çok etkenin bir araya gelerek oluşturduğu bir tablodur. Kişi doğduğu andan itibaren öğrenmeye ve dış dünyanın etkilerine açık bir hale gelmeye başlar. Tüm bu süreçte, maruz kaldığı durumlar karşısında kendini koruyabilmek adına bir baş etme yöntemi geliştirmek durumundadır. Geliştirdiği bu baş etme yönteminin sağlıklı ya da sağlıksız oluşunu; yaşadığı ortam, ebeveyn tutumları, sosyokültürel çevresi yakından etkilemektedir. Ebeveynlerin çocuklarına karşı sağlıksız tutumlar sergilemesi, aile üyelerinin herhangi birinde bağımlılık öyküsü olması, tehlikeli arkadaş seçimleri, başarısız geçen bir eğitim hayatı ve yaşadığı toplumun bağımlılığa bakış açısı risk oluşturabilecek etkenler arasındadır.

Bu sebeple bağımlılığın oluşum sürecinden bahsederken, bireyi çocukluk hatta bebeklik çağından itibaren incelemeli; aile, toplum ve kültür özelliklerini dikkate alarak, süreci bütüncül bir yaklaşımla değerlendirmelidir.

Nikotin bağımlılığı nasıl gelişir?

Sigara dumanında kanserojen özelliklere sahip 4000’den fazla kimyasal madde vardır. Bu maddelerden bir tanesi olan nikotin, şiddetli bağımlılık yapıcı özelliğe sahiptir.

Sigara fizyolojik ve psikolojik bağımlılık yapar. Kandaki nikotin konsantrasyonu azalınca yoksunluk belirtileri ortaya çıkar. Kişi bu belirtileri yaşamamak için sigara içmeyi sürdürür ve süreç bağımlılık düzeyinde devam eder.

Dünya Sağlık Örgütüne göre nikotin kullanım bozukluğu olarak da isimlendirilen tütün bağımlılığının temel belirtileri şunlardır:

* Kullanımı kontrol etme kabiliyetinin bozulması,

* Tütün kullanımına diğer etkinliklere göre daha fazla öncelik verilmesi,

* Zararlarla veya olumsuz sonuçlarla karşılaşılmasına rağmen kullanıma devam edilmesi ile kendini gösteren güçlü bir nikotin kullanma isteği,

* Nikotinin gitgide eski etkisini kaybetmesi (tolerans geliştirilmesi),

* Nikotin kullanımının kesilmesi veya azaltılması sonrasında yoksunluk belirtilerinin görülmesi,

* Yineleyici bir biçimde tehlikeli olabilecek durumlarda tütün kullanma (örneğin; yatakta sigara içme),

* İşteki, okuldaki ya da evdeki konumunun gereği olan başlıca yükümlülüklerini yerine getirememe ile sonuçlanan, yineleyici tütün kullanımı (örneğin; işini engelleme).

Davranışlarımızı, düşünce ve inanışlarımız şekillendirir. Bağımlılık davranışı söz konusu olduğunda, yine düşünce ve inançlarımızı göz önüne almak gerekebilir. Bağımlılık konusundaki en yaygın inanış “Bir kereden bir şey olmaz” düşüncesidir. Korku ve merakla başlayan süreç, “Bir kereden bir şey olmaz” düşüncesiyle devam ettiğinde, döngüye bir adım daha yaklaşılmış olur. Bu duruma bir örnek verecek olursak: Birey tütüne karşı bir merak geliştirebilir, fakat aynı zamanda ona karşı bir korku da beslemektedir. Tam da bu noktada “Bir kereden” başlayan deneme süreci, bağımlılığa doğru ilerleyen bir döngü içerisinde devam eder. Bir kere denediğinde, artık bir daha eskisi kadar korkmamaya başlar. Korku ortadan kalktığında, ikinci kez denemenin önü de açılmış olur.

Sigarayı azaltılarak mı, yoksa birden mi kesmek gerekir?

Sigara bağımlılığı tedavisi kişiye özel olmalıdır. Bütüncül değerlendirme yapılarak hastaya özgü tedavi ve terapi planlaması yapılır. Bireyin sürecini analiz etmek; nikotin bağımlılığını tanımak, risk durumunu belirlemek ve ona özgü çözümler geliştirmek gerekmektedir. Bu sebeple iyileşme sürecinin genel bir ifadeyle tanımlanması zordur. Her bireyin süreci kendi içinde değerlendirilir ve en uygun müdahale planı oluşturulur.

Arkadaşım/öğrencim sigara bağımlısı. Ne yapmalıyım?

* Kişinin sigarayı bırakma motivasyonu hemen oluşmayabilir. Sigarayı bırakma motivasyonunu artırmak için bir uzman ile görüşmesini sağlayın.

* Zorlamak ya da baskılamak direnç oluşturmasına sebep olabilir. Bu durum iyileşme motivasyonunu olumsuz etkileyebilir. Yargılamak, zorlamak ya da baskılamak yerine onu anladığınızı hissettirin.

* Zaman zaman sigara kullanmasından ötürü duyduğunuz endişeyi “ben dili” ile ifade edin.

* Sigara kokusundan dolayı, onunla ilişkinizde yaşadığınız zorlukları dile getirin. Fakat bu zorluklardan bahsederken kişiyi suçlamamaya özen gösterin.

* Sigara içmeden önceki dönem ile şimdi arasındaki farkları ifade edin.

* Sigara bırakma ile ilgili seçenekleri araştırın ve bunları onunla paylaşın. “Kendisinin karar vermesini bekleyin”.

* Bırakmak istemese dahi zarar azaltmak için destek almasını sağlayın.

* Sigarayı bırakmakla ilgili endişelerini paylaşmasını sağlayın.

* Akciğer ve kalp ile ilgili tetkiklerini düzenli yapmasını sağlayın.

* Nikotin miktarı daha az olan bir sigara tercih etmesini sağlayın.

* Sigarayı bırakan kişilerle görüşmesini sağlayın.

Sigara içenlerin kendi kendilerine bu bağımlıktan kurtulmaları mümkün müdür? Günde birkaç paket içen kişilerin nasıl bir yardım almaları gerekir?

Her yıl ortalama 35 milyon insan sigarayı bırakmaya teşebbüs ediyor, ancak çoğu bırakma çabasından birkaç gün sonra yeniden kullanmaya başlıyor. Ama bırakan insanların sayısı da giderek yükseliyor. Sigara içenlerin %20’sinin nikotin bağımlısı haline geldiği, çoğunun sigarayı bırakmayı denediği, ancak %15’ten az bir kısmının başarılı olduğu bildirilmiştir. Sigarayı bırakmak için herhangi bir yardım almayanlarda bırakma oranı %10’un altında kalırken, sigarayı bırakma ilgili yardım alanlarda hem sigarayı bırakma süreci hem de sigarayı bırakma oranı artmaktadır. Bu sebeple yardım almak yararlıdır (Ögel, 2014).

Sigarayı bırakmanın zor olacağını düşünebilir ve bu süreci ertelemek isteyebilirsiniz. Ancak ilk adımı atmaya karar verdiğinizde ve bu süreçte bir uzmandan destek aldığınızda; sürecin çok daha kolay ilerlediğini görebilirsiniz.

Sigarayı bıraktığınız anda sağlığınızda/vücut fonksiyonlarınızda meydana gelen iyileşmeler, bırakma sürecine bağlı kalmanızı sağlayacaktır. Bırakma yöntemleri ve bırakma süreci hakkında bilgi edinmek için Yeşilay Danışmanlık Merkezi (YEDAM) ile iletişime geçebilirsiniz.

YEDAM Danışma Hattı’mızda (115) bulunan, alanda uzman psikologlarımız; size, ailenize ve çevrenize sigarayı bırakma konusunda destek sağlamakta, bağımlılık hakkında merak ettiğiniz soruları cevaplandırmaktadır.